Txantxangorria ixpillu
Albizu, Guillermo
1
«Zeruko Argi» onbidetsu au
arturik nere eskutan,
exerlekuan atsedenduaz
irakurtzeko asmotan;
Asi nintzan da, txantxangorria
nabaitu nuan maiñetan,
leioz kanpotik nola ari zan
barrura sartu naietan.
2
Ogi apurrak bota nizkion
zeukan gosea kentzeko,
aiek jan zitun, baña etzeukan
gogorikan ibiltzeko.
Mutil koskorrak atzetik estu
zebiltzan bera iltzeko,
larri bizian eskatu zidan
nere ondoan artzeko.
3
Igerrikan begi itunen
bustitasun garratzari,
ta egun otzen ondorenean
neguak dun arratsari.
Elurra eta kazkabarrakin,
tximist ta trumoi otsari,
atea ideki nion esanaz:
sartu zaite, gaxi ori.
4
Ain ibillera baldarrarekin
lotsatzen balitz bezela,
zegon lekutik etzan aldentzen
txori txiki, polit ura.
Bertan utzita itzuli nintzan
lenago negon aldera,
txirulioka an etorri zan
neronen aldamenera.
5
Begirunez ta pozez beterik
ain egalari biguña,
txotx puntta baten kukildurikar
gure iñude apaña.
Luzatu gabe asi zun bere
doiñuzko abesti pina,
txoritxo onek agertutzen du
danetan biotz aundiña.
6
Eztiro, xamur, eraso zion
ain apalki abestutzen,
arek besteri mesede egiñak
nola zaizkaten aztutzen.
Kolko gorriko samin ontzia
moko tzikitik ustutzen...
iñor entzuten jartzen bazaizu
etzera gutxi poztutzen.
7
Esker umillak biurtzen ditu
jatorriz duan izkuntzan,
erreparoan jarritzen danak
antzemango dion gisan.
Udaran nekez, eta neguan
gosez otzak ibili zan,
nik entzuteagatik guziak
aguro zizkidan esan.
8
Udaberrian, egun argitzez,
kukuak gogoz jotzen du,
bere abotsan oiartzun eztiz
Euskalerri alaitzen du.
jan bear du-ta, gero kantatu;
lanbide asko artzen du,
bere semea zaindu dezala,
txantxangorria jartzen du.
9
Au nola baitan emen sortua,
bertan bizi izan dana,
ama on baten biotz kupitsu
kabu gabea duana.
Luma tartean ondo berotuz
arnasa indartu diona,
ixil, ixilik, ain maitekiro
au da esaten diona:
10
Aundia egiten zeradenean
indarrarekin jo «kuku»,
jaio ziñaden lurreko izkuntz
garbi onekin jarraitu.
Geiago itzik egin ezinda
gelditzen dan arte mutu,
bere amatxon esan guziak
ondo bete izan ditu.
11
O, euskaldunok bear dan bezin
zentzudunak bagiñake,
au ikusita zer ikasia
naikoa begendukake.
Emen izandu ziran asabak
bezpiztuko balirake,
gertatzen danaz lotsaturikan
bereala ilko lirake.
12
O, txantxangorri iztun laburra,
egintzetan zera luze,
garbi bateko euskaldun aiek
izan ziran bezelaxe.
Beti negarrez ortxe zabiltza,
guregatikan zedoze
egin naiean, eta nola ez
guk zu maitatu berrize?
13
Zerbait geiago adituarren,
aideko iñude apala,
emengoxea zerade eta
ezin zuk alde iñola.
Aurrera ere lengo oituran
saia zaitez egiñala,
geroko danak jakin dezaten
ondo konpontzen giñala.
14
Ai, agertzeak lertutzen dizu
negar-samin ziñezkoa,
sentimenakin egiten dezun
txori maitale gajoa.
Orren kuttuna degun izkuntzak
laister dula beia joa,
eskergabien zabarkeriaz
amilbidean dijoa.
15
Gizonarentzat sarri izan da
erakusle egazkua,
zu sortu zidan aita ta amaren
antz-irudi berezkua.
Bular gañean daramakizu
señale bat «gorrizkua»,
adieraziz euskerak daukan
galdutzeko arrixkua.