Donostia-ko iñoiteriaren oroitza

Artola, Ramon

 Donostia da, erri polit bat,

 ezdilekena ukatu,

 da esatia, len zan, polita,

 gaur da ortatik trukatu;

 politasunik pasarik oso

 beste ichurik du artu,

 ederra deitzen zaio ta eztu

 izen au iñon lapurtu.

 Donostia da lenago Iru-

 chulo izena zubena,

 orduban ere orain bezela

 zana erri chit chukuna;

 etsai erbeste-tarraren mende

 zenbait alditan egona,

 erre izandu zutena eta

 berriro zutik dagona.

 Onen galera konturik eztet

 nai eman emen argira,

 luma obeak nerea bañon

 len ontan jardun baitira;

 nai nukena da jarri iñotei

 jolas joanari begira,

 gure begien aurrera berak

 nai bainituzke gaur jira.

 Ekaizte gogor ura pasa ta

 palta zirala erdiyak,

 oraindik norzuk bait izan ziran

 sortzeko jolas berriyak;

 ¿non zan orduko aien gogota?

 ¿zer gazte zeuzkan erriyak?

 egin zituzten pestak etziran

 izan oroitezgarriyak.

 Iruchulo-tar arzayak ziran

 azaldu plaza berriyan,

 orduban sartzen baldin baziran

 bezela beren erriyan;

 len emendik joan eta ardizai

 egon zirala Greziyan,

 iruriste au moldatu zuten

 berdin gabeko graziyan

 Garai artatik artu baitzuten

 iñotei pestak segira,

 geroztik zenbait gauza ederri

 egon baikera begira;

 ¿zeñek kontatu zer izan diran?

 ¿nork eman denak argira?

 ezin liteken gauza diruri

 ainbeste izan baitira.

 Arzai jolasa egin ta sarri

 berriro izan zan era,

 iñotei postan ikustekoa

 lengo gazteri berbera;

 zeñetan baitzan eralde berri

 oso polit bat atera,

 non plazan zuten egin baratza

 egillearen-papera.

 Oek orrela igaro eta

 beste gerozko urtean,

 zapatagille maisubak ziran

 irten eralde batean;

 zeñetan zuten jardun kaunari

 bakoitzak bere lanean

 laguntzalletzat arturik andre

 maiteak aldamenean.

 Geroz ikusi izandu ziran

 Arkadiako arzayak,

 euskal kantuban sortzen plazara,

 oso chuknuki janziyak:

 non erakutsi izan zituzten

 bakoitzak beren graziyak,

 chit arritnak utzirik plazan

 arkitu ziran guziyak.

 Beste eralde batean ziran

 izandu beargilleak,

 bizar emalle, zapatariyak,

 nola barrika-gilleak;

 poto-egille, chorrochalleak

 urotz ta pazingilleak,

 oek izandu ziran iñotei

 artako pestagilleak.

 Ondoren ere aldi askotan

 ziran egiten ikusi,

 eralde oso banaitatubak

 eta ez gero itsusi;

 ¿nondik zan sortzen doainki ura,

 ¿non zan lan artan ikasi?

 toki denetan ezta billatzen

 ainbeste gusto ta grazi.

 Egiten ziran ijito pestak

 egiten bidarienak,

 Españia-ko gertakaien ta

 aur-esku dantzarienak:

 atzera utzi gabe bolakin

 jokatzen ziran zezenak,

 gazteakgandik toliatubak

 ikus zitezken onenak.

 Geroztik ere egin izandu

 ziran eralde berri bi,

 bat donkituba España-ri ta

 bestea berriz Mari-ri:

 berakgatikan laudantzak baizik

 etzaio aitzen iñori,

 ederrak izan ziran ta biyak

 gustatu ziran ugari.

 Pestak onela zutela emen

 segira aldi luzean,

 pistu izan zan gerra juandana

 pestagillien kaltean;

 bata bestien kontra jarririk

 bizi ziranak pakean,

 etzan izandu jolas konturik

 gero aldicho batean.

 Pena aundiyak zitubelarik

 utzi igaro zan gerrak,

 egin zan modu alik lenena

 gordekaitzera okerrak;

 asmatu ziran jolas berriyak

 bai egin ere ederrak,

 Donostiako gazteak ontan

 eztira izan alperrak.

 San Sebastian-en egun goizetik

 dira soñubak asitzen,

 marcha-berea joaz dituzte

 loak galera-azotzen;

 egun sentitik zortziak arte

 ezta bullikan guchitzen,

 iya eztute kale ta plazik

 jiratu gabe utzitzen.

 Kandelaria egun goizean

 gertatutzen da au bera.

 egun sentikotz irteten dira

 soñulariak kalera;

 eta oiekin beste geiago

 ere bildurik batera,

 ibiltzen dira egiñaz aurzai

 iñudearen papera.

 Zalduniote egunarekin

 algarakada aundiyan,

 allegatzen da iñotei Momo

 eta sartzen da erriyan

 zeñen bertatik arturik bere

 zai len zeudenak erdiyan,

 ibiltzen duten jiraka erri

 zarrean eta berriyan.

 Ikusten dira bei eta idi-

 ezur-uts plazan jokatzen,

 nola zaldunak beren ollar ta

 atso zarrakin jostatzen;

 pazingilleak kantari pazi

 zulo gabeak konpontzen,

 eta baratza-gilleak lore,

 eder tartean danzatzen.

 Bada agertu ditugun pestak

 ezpadirade zatarrak

 ez pentsa jolas egin guziyak

 dirala oiek bakarrak;

 ikusten dira plazan zurezko

 bolakin zezen naparrak,

 zeñak dituzten toriatutzen

 bertako gazte alkarrak.

 Pesta gilleak azkenerako

 diralarikan nekatzen,

 ezta oraindik arratserako

 beste zerbaicho paltatzen;

 Iñotei illtzen danari zaio

 obiratza bat kantatzen,

 eta onekin dira Iñotei

 illaren pestak bukatzen.