Arrigorriaga
Echegaray, Carmelo
Euskal-erriko arkaitz ta mendi
Goyetan ŋzer da gertatzen?
ŋZergatik dira, len paketsuak
Ziran gizonak armatzen?
ŋEta zergatik beren aizkorak
Dituzte gora jasotzen,
Eguzkiyaren erraņuagaz
Dutela diz-diz egiten?
ŋZer?... Jakin dute nola Malatoz
Onontz Ordoņo datorren.
Jakin dute Ąbai! nola datorren
Arrokeriyaz beterik;
Nola datorren Euskal-arraza
Menderatzea pentsarik;
Nola datorren Asturiyako
Martizti danak arturik;
Nola datorren zulepakiyak,
Mendiyak, charak pasarik,
Garaipenezko soņu gozoak
Kantatutzea usterik.
Nola datorren jartzera mendi
(saņetan bere bandera,
Gure lurretik Euskaldun-lege
Maitagarriyak kentzera;
Nola datorren aritz bortitzak
Igarturikan uztera:
Nola datorren, atzerritarren
Legeak emen sartzera,
Su-garrarekin, burniyarekin
Euskal-erriya galtzera.
Au jakitean, Bizkaitar danak
Ariņ azkonak arturik,
Guda-zantzoaz ibarretara
Guzti-guztiyak bildurik,
Beren biyotza sort-erriyaren
Maitasunagaz auturik
Aurrera doaz; aurrera pizkor,
Ausartasunez beterik,
Dirudiyela festa batera
Dijoazela pozturik.
Itsas-ertzean burrukaturik
Dabiltzan bagen antzera,
Martizti biyak etorri dira
Paduran alkar jotzera
Batzuek datoz beren echeak,
Mendi gozoak zaitzera;
Datoz beretan dauzkaten gauza
Maiteakgatik iltzera,
Eta besteak, paketsu zeuden
Gizonak gerran jartzera.
Batzuek datoz sort-erriyaren
Premiyagatik armarik;
Datoz erriyak ematen duen
Indarrarekin suturik;
Besteak datoz garaipenaren
Izenak oso zurturik,
Utsa bezela lurreratzen dan
Ondraren nayez beterik,
Sort-erriyaren maitetasuna
Zer dan, nonbait, ez jakiņik.
Ez jakiņikan, iņolaz, zer dan
Euskal-erriko semea;
Ez jakiņikan dala mendiyak,
Arkaitzak beziņ tinkea;
Ez jakiņikan bere biyotza
Dagola ausartzaz betea;
Ez jakiņikan nolakoa dan
Euskaldun baten sutzea,
Begiratzean pelieburuan
Bere sort-erri maitea.
ĄOrra, begira! nola Zuriyak
Azkona duen jasotzen;
Nola suturik Bizkaitarrai
Dien otsarez esaten:
"Mutillak, gogor! Ągoazen aurrera!
Bildurra dute sentitzen
Areriyoak, ikusitzean
Nola geraden alaitzen;
ĄAurrera, bada! birrindurikan
Paduran geldi ditezen..
"ĄAurrera goazen!" esanaz, doa:
Eta Bizkaitar guztiyak
Berekin doaz dardaraturik
Beren azkon ta geziyak.
Isuritzen dan odolaz, jartzen
Dira gorririk arriyak;
Arretzen dira, zikintzen dira
Ibaiko ur, len garbiyak;
Gorputz illotzez estalirikan
Gelditzen dira zelaiyak.
Eroritutzen dira zelaiyan
Illak alkarren gaņean;
Eziņ liteke, Ąainbeste dira!
Ibilli beren artean;
Buruzariyak, nausiyak daude
Mendekoakin nastean;
Azkenik, illik Ordoņo bera
Eroritzen da larrean,
Nola zuaitz bat lurreratzen dan
Aizkoraz jotzen danean.
Asturiatar bizi diranak
Au dutenean ikusten,
Ariņ ta pizkor asitzen dira
Emendik iges egiten;
Eta Zuriya Bizkaitarrakin
Dijoa beren ondoren
Otsareturik, Malatoraņo
Diela tinke,jarraitzen,
Basauntzai dien bezela
Zakurrak sangaz segitzen.
Irichitzean Bizkaiko mugan
Dagoen aritz dontsura,
Begiratzean nola dituen
Goitzen adarrak Zerura,
Zuriyak dio: "Mutillak, itzul
Gaitezen lengo lekura;
Gerra amaitu da; biur gaitezen,
Bada, Bizkaiya barrura,
Bizi gaitean pake gozoan,
Len bizi giņan modura.
Etortzen dira Padura-aldera,
Biyotza pozez beterik,
Eche maitera biurtu naiyan
Choriyak beziņ ariņik;
Pozturik datoz, baņa ikustean
Anai laztanak illotzik
Zelai gaņean, samintzen dira,
Gelditzen dira tristerik,
Len zuten pozak, utsirudiyen
Moduan iges egiņik.
Lurperatutzen dituzte gorputz
Illikan dauden guztiyak;
Sayatzen dira, maitetasunez
Sendatu nairik eriyak,
Naiz izan oek beren lagunak,
Naiz izan beren etsaiyak;
Eta dizkate Jaungoikoari
Ematen esker zintiyak,
Uztarri gabe diradelako
Paketsu beren mendiyak.
.......................
Ala desegin ziran Ordoņok
Zituen uste guziyak,
Egun-sentiyan diran bezela
Desegindutzen odeiyak;
Bada Zeruan bilduagatik
Pilla trinko beltz aundiyak,
Jardunagatik jazarran gogor,
Ditu garaitzen argiyak,
Mundu onetan gezurzaleak
Dituen eran egiyak.
ĄUmant argiyak! Nola mendiyan
Zutikan dagon aritza,
Gizaldiyotan igartu gabe
Beraren embor bortitza,
Eunki danak igarorikan
Gugana zuen oroitza
Modu berean etorri zaigu,
Zerren umanten bizitza
Betikoa dan: illtzeagandik
Irichi zuten garaitza.